قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان

 کتاب قرآن، نزد تمام مسلمین جهان، نسخه مضبوط کامل ، درست و ازروی امانت همه آن چیزی است که به صورت وحی خداوندی بر حضرت محمد (ص) نازل شده است. زبان این وحی و انزال، عربی بود و کار مرتب و منظم کردن آیات و قرار دادن آن در سوره ها، به اعتقاد مسلمین، توسط شخص حضرت محمد (ص) انجام پذیرفته است.
پیام وحی الهی در خلال مدت بیست و دو سال نازل گردید. تجربۀ نزول وحی [برای شخص پیامبر] بسیار نیرومند و تکان دهنده بود. آن طور که پیامبرخود برای دیگران توصیف کردند، این تجربه غالباً به صورت صدای موزون یک زنگ بود که تا زمان تمام شدنش وی را محکم می گرفت، که بعضاً نیز با سرد شدن و لرزش بدن همراه بود. قرآن در پاسخ به کسانی که صحت و اصالت وحی به حضرت رسول (ص) را مورد تردید قرار می دادند، می گوید:
والنّجم اذا هوی، ما ضّل صاحِبکُم و ماَغوی، وما ینطِقّ عَنِ الَهوی، اِن هُوَ الاوَحیُ یُوحی، علّمه شدید القُوی.
ذومرّﺓ فاستوی، و هو بالافقِ الاعلی، ثّم دنا فتدّلی، فکان قاب قوسین او أدنی، فاوحی الی عبِده ما اوحی.ما کذبَ الفواد ما رأی.
قسم به ستارگان در وقت ناپیداشدن، دوست شما [حضرت محمد (ص) نه گمراه شد و نه فریب خورد واز روی هوا و هوس هم حرف نمی زند، و در واقع کلام او جز وحی که به وی الهام می گردیده، نیست؛  او را جبرئیل، آن فرشته توانا علم آموخته است. همان ملک مقتدری که به خلقت کامل بر رسول جلوه کرد و آن رسول در افق اعلای کمال بود. سپس نزدیک آمد و بر او نازل گردید، بدان نزدیکی که به اندازه دو کمان یا کمتر بود، پس خدا به بندۀخود وحی فرمود آنچه را که هیچکس درک آن نتواند کرد.
آنچه در عالم غیب دید در دلش هم حقیقت یافت (وکذب وخیال نپنداشت).(قرآن مجید، 110- 1/53)
بنابراین، جریان وحی، شامل دیدار (بصیرت درونی) و هم شنیدن بوده است. در جای دیگری از قرآن، واسطه وحی به نام «روح القدس» خوانده شده است (قرآن: 102/16)، که پیام الهی را بری آن حضرت می آورد. این جریان ، نزول تدریجی پیام وحی الهی است که در کتاب قرآن به لفظ «قرآن» خوانده شده است: «و قرآناً فرّقناه لتقراهُ علی الناس علی مکث و نزّلناه تنزیلا»سوره اسری آیه 106.
اصل واژه قرآن به معنای خواندن یا قرائت است، و به همین صورت هم بود که حضرت محمد (ص) آن را برای پیروان خویش می خواند.
در طول حیات حضرت محمد (ص)، این وحی مستمر، زیربنایی را به وجود آورد که بر مبنای آن دین اسلام توسعه و گسترش پیدا کرد. در حالی که بسیاری از پیام وحی را مؤمنین حفظ می کردند، حضرت رسول همچنین کاتبانی را فراهم آورده بود که آن را می نوشتند. در بین امت اسلامی افراد خاصی بودند که از لحاظ قدرت حافظه بی نظیر بوده، قادر بودند همه جای قرآن را از حفظ بخوانند. این گروه به عنوان معلم افراد تازه مسلمان عمل می کردند.
به هنگام وفات پیامبر اکرم (ص) قرآن هم به صورت نوشته وجود داشت و هم اینکه تعداد زیادی از پیروان ایشان آن را حفظ کرده بودند. در همین ایام نیز اقداماتی برای جمع­آوری یک نسخه واحد از قرآن صورت گرفت. این کار بدین منظور انجام شد که هر گونه ریسک و خطر تخطی ازکتاب مقدس و یا اختلاف نظر در مورد محتویات آن از میان برداشته شود. از آنجا که بیشتر نقل و انتقال مضامین و محتویات قرآنی بین افراد تازه به اسلام درآمده به صورت شفاهی انجام می­پذیرفت، لذا مهم بودکه متن نوشته ثابت و واحدی نیز تهیه شود برهمان مبنایی که خود حضرت محمد (ص) قرآن را سیستماتیک، منظم و مرتب کرده بود . متنی تهیه و نسخه های آن به تمام نقاط امپراتوری جدید اسلامی فرستاده شد. به هر جهت، متن کتاب مقدس اسلامی قرآن، به همین ترتیب از چهارده قرن قبل وجود داشته و به اعتقاد مسلمانان سراسر جهان محتوای کامل و دقیق وحیی است که به حضرت رسول (ص) نازل شده است.
قرآن به یکصد و چهارده فصل تقسیم شده که هر کدام را یک سوره می خوانند. تعداد آیات در هر یک از سوره­ها کاملاً متفاوت است و پس از یک سوره کوتاه که در اول قرآن قرار گرفته (سوره فاﺗﺤﮥالکتاب) تقریباً بقیۀ سوره ها به ترتیب طول آنها مرتب شده اند به طوری که سوره های طویل در ابتدا و سوره های کوچک و کوچکتر به  دنبال آن واقع شده اند. هر یک از سوره ها یا فصول قرآنی نیز عنوان خاص خود را دارد که این نام یا مبین محتوای اصلی آن سوره و یا یکی از واژه های عبارات داخل سوره است. تمام سوره ها، به استثنای سوره توبه (نهم)، با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می شود. همچنین سوره ها، به حسب اینکه در مکه و یا مدینه نازل شده باشند، تفکیک می شوند و بعضی ها آیاتی دارند که در مکه و مدینه هر دو نازل شده­اند و بدین ترتیب، مسلمانان نظم زمانی خاصی را نیز در ترتیب نزول سوره­ها قائل می باشند.

وجه قرائت قرآن، کلید فهم تأثیر آن بر خواننده است. قرآن رای خوانده شدن ، شنیده شدن و تجربه شدن است. امکان ندارد که بتوان شکوه وعظمت توصیف ناپذیری را که در قرائت قرآن به زبان عربی وجود دارد در ترجمۀ آن به هیچ زبانی دیگری به دست داد. برای مسلمان، قدرت «کلام خداوند» صرفاً منحصر به تأثیر آن بر روی فکر و ذهن شنونده نیست، بلکه همچنین روی قلب افراد نیز تأثیری شگرف دارد. یکی از علومی که برای صیانت از این سنت به وجود آمده، علم شیوه های درست و شایسته قرائت قرآن است. مسلمانان معمولاً در یک جا جمع شده و به کار خلاقۀ کسانی که در این هنر [قرائت] استاد هستند، گوش فرا می سپارند، تا جایی که امروزه نیز هنوز همه ساله مسابقاتی بین المللی برای تعیین قاری قرآن برگزار می شود.
زبان قرآن برهمۀ راههای حیات اسلامی سیطره دارد، به نحوی که حتی بر شیوۀ نگارش عربی نیز تأثیر گذاشته است و به تبع آن بر سایر زبانهایی که با استفاده از کتابت عربی در کشورهای اسلامی رواج دارد، از قبیبل زبانهای فارسی، ترکی، اردو و سواهیلی.1 هنر خط-نقاشی که از نوشتن متون قرآنی سربرآورده است نشانگر عامل محرکه چشمگیری در مقولۀ زیبایی در هنر اسلامی می باشد. مسلمانان برای متونِ خوب نوشته شده نیز به همان اندازه هنر قرائتِ شایستۀ قرآن ارزش و احترام قائل می باشند. خوشنویسی، هنری است که در آن شکوه و جلال قرآنی در معرض دید و چشم قرار داده می شود، به همان نحوکه هنر خوش خوانی، عظمت قرآن را در مقابل گوش قرار می دهد. هنر خط نویسی، توأم با نورپردازی و رنگ آمیزی مناسب، نسخه هایی از قرآن مجید را به وجود آورده که نشان دهندۀ بخشی از ماهرانه ترین خلاقیتها در زمینۀ هنر تزئینی در اسلام می باشند. این هنر ،در تزیین مراکز عبادی اسلامی و سنت هنری جهان سلام تأثیر چشمگیری بر جای گذاشته است.

یک سلسله اصطلاحات و فرمولهای قرآنی گوناگون، از قبیل «بسم الله» (به نام خدا)، «انشاءالله» (اگر خدا بخواهد)، «سبحان الله» (حمد و ستایش مخصوص خدا است) به صورت یکی از اجزای اساسی زندگی روزمره مسلمانان درآمده­اند. حتی صرف حضور فیزیکی و مادی قرآن در یک محل نیز به عنوان منشاء خیر و برکت لحاظ می شود. به هنکام بروز یک بحران شخصی و یا خانوادگی، مواقع جشن و سرور و یا لحظه تولد و مرگ، آیاتی از کتاب خدا  تلاوت می شود؛ همچنین معمولاً نسخه­ای از قرآن را در جای نسبتاً مهم و محترمی در منزل نگه می دارند، به طوری که حتی المقدور بالاتر از سایر اشیاء و متعلقات [مثل روی طاقچه ها و یا رفچه ها در قدیم] قرار داشته باشند. بعضی از مسلمانان نیز، برای تبرک و تیمن، آیه ای از قرآن را به عنوان تعویذ همراه خود دارند.
قرآن همچنین به نقطه شروعی برای جستجوی علم و معرفت در جامعه اسلامی تبدیل شد. بدین ترتیب که زبانی جدید، ابزاری جدید برای تحقیق، شیوه بیانی تازه و وسیله ای برای کشف دورنماهای تازه ای از علم و معرفت را به دست داد. کوشش در جهت فهم کامل پیام قرآن موجب بروز و رشد رشته های علمی مرتبطی از قبیل زبان شناسی و صرف و نحو، ادبیات زبان عربی، گردید. علمای اسلامی همچنین باشور و شوق فراوان به دنبال تبیین و توصیف مفاهیم و مضامین قرآنی رفتند که بعدها این رشته از علوم اسلامی به نام علم تفسیر شناخته شد. بدین ترتیب ملاحظه می شود که مطالعه و بررسی قرآن در مرکز هر گونه تحقیق و مطالعۀ اسلامی قرار داشته و به تلاشهای علمی و عقلی جهان اسلام، به دنبال کسب معارف جدید، احساس عظیمی از وحدت بخشیده است.

منبع : ریچارد بوش وهمکاران ، جهان مذهبی ؛ ادیان درجوامع امروز،ترجمه عبدالرحیم گواهی،تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1378ش، صص827 تا 848 با تلخیص وویرایش .

 1. swahili